"Van bakker tot vakfotograaf in Veghel" (Door Jan van Eerd en Francesco van Eerd).
Lange tijd leek het er op dat Johan van Eerd in de voetsporen zou treden van zijn vader Jan van Eert (toen nog met een -t).
Deze opende in Veghel kort na 1900 een bakkerij en winkel in banket en patisserie, en werd daarom al snel bekend als 'de lekkere Jan'.
Johan was de jongste zoon van het gezin, en de meest aangewezen persoon om zijn vader op te volgen in de zaak in Veghel.
Na zijn MULO-opleiding bij de broeders, fietste Johan als 16/17-jarige daarom dagelijks op en neer naar Beek en Donk, waar een collega-bakker hem 'in de leer' had genomen.
Als jongste werknemer werd hij daar flink gepest. Daartegen kon hij zich, vrij naief van aard en bovendien klein van stuk, niet goed verweren.
Waarna zijn vader een andere leerplek-annex-kosthuis voor hem zocht en vond, bij een bakker in Rooi.
Daar was het pesten lang niet zo erg, maar nog steeds was Johan niet gelukkig.
Kijkend uit het raam van zijn kleine kamertje op zolder kon hij de Veghelse kerk zien, pal tegenover het huis waar hij geboren was.
En hij kreeg heimwee, steeds meer heimwee, naar Veghel. Daar wilde hij zijn.
Of het toeval is, een gril van het lot, of een (onbewust) psychosomatisch fenomeen, we zullen het nooit weten.
Maar hoe dan ook: Tijdens zijn leertijd kreeg Johan last van bakkers-eczeem.
Een beroepsziekte, ernstig genoeg om resoluut een einde te maken aan elke gedachte om zich ooit nog als bakker te kunnen vestigen.
En toen werd hij werkloos, midden in de grote crisis van de jaren 30.
Tegelijkertijd ging het steeds slechter met de zaak van zijn vader, want wie gaat er nog naar de banketbakker in een zware crisis?
Onbedoeld geeft onderstaande foto nog een mooi tijdsbeeld: Op de bakfiets staat namelijk niet 'brood is gezond', of 'brood is lekker', maar: brood is goedkoop !!!
Wat nu te doen? Ouderen reageren op crisissituaties anders dan jongeren.
Ouderen gaan vaak nog steviger vasthouden aan wat ze van vroeger kennen, jongeren zijn beter in staat om die oude orde los te laten, en op zoek te gaan naar iets nieuws.
Wanneer de oude wegen gaan doodlopen, wordt het tijd om op zoek te gaan naar nieuwe -nog ongebaande- paden.
Die, als ze ergens naar toe blijken te leiden, later vanzelf weer uitgroeien tot nieuwe wegen.
Evenals zijn oudere broers had ook Johan al als jonge jongen een fascinatie ontwikkeld voor fotografie.
Dat was destijds een van de 'nieuwe media', die in de eerste helft van de 20e eeuw vanuit de grote steden ook tot Veghel begon door te dringen.
En, op een dag, ergens in de tweede helft van de jaren '30, werd in het gezin van Eerd het besluit genomen om de bakkerij om te bouwen tot een foto-studio,
en verklaarde Johan zich bereid om de fotograaf te worden.
Johan begon aan de opleiding tot vakfotograaf, en ging alvast voorzichtig wat ongebruikelijke artikelen in zijn vader's patisserie etaleren.
Wij horen hem nog het verhaal vertellen, hoe hij naar Den Bosch (dichterbij kon destijds nog niet !) fietste om een enkel fotorolletje te kopen).
Dat legde hij in een hoekje van de etalage, tussen zijn vader's gebak, peperkoek, en 'Veghelse moppen'.
Als het rolletje na verloop van tijd verkocht werd, fietste hij met de winst weer terug naar Den Bosch, om TWEE rolletjes te kopen!
Enzovoort. Hoe waar dit verhaal is weten we niet maar we hebben geen reden om eraan te twijfelen.
Eerder waren er in Veghel ook al mensen die zich zakelijk bezig hielden met fotografie, maar dan als uitbreiding van hun bestaande bedrijf.
Fr. Stender was van beroep opticien, en G. Barten was schilder.
Johan van Eerd voltooide zijn opleiding en behaalde zijn diploma in 1938, en later datzelfde jaar vestigde hij zijn bedrijf als 'de eerste Veghelse foto-speciaalzaak'.
In 1939 fietste hij, samen met zijn oudste broer Frans, met een geleende bakfiets naar Arnhem, destijds de dichtstbijzijnde vestiging van AGFA.
Daar werd de bakfiets volgeladen met fotorolletjes, fotopapier, chemicalien, doka- en andere fotobenodigdheden, en samen fietsten Johan en Frans met
deze enorme 'voorraad-investering' de hele weg terug naar Veghel. Na een behouden thuiskomst werd de hele handel uitgeladen en in de grote en droge kelder gedragen.
Daar konden de spullen goed en lang houdbaar worden opgeslagen.
Deze koop bleek al snel een goede beslissing..... want in mei 1940 brak de oorlog uit. Niet echt een goede omstandigheid voor een startend bedrijf zou je denken,
maar 'elk nadeel heb z'n voordeel', dat bleek ook voor Johan. Want naarmate de oorlog langer duurde werden steeds meer spullen schaars.
Maar Johan had zijn kelder nog vol liggen met recent aangeschafte rolletjes, papier, chemicalien etc. En hij kreeg gaandeweg meer klanten voor bijv.
een mooie portretfoto, om aan een geliefde te geven. Of een foto samen met de geliefde, voor de (schoon)ouders. Of een mooie familie-foto met de kinderen, voor de grootouders.
Dit alles dan wel in het formaat briefkaart, anders werd het te duur !
En 'de bezetter', dat klinkt wel heel zwaar, maar het waren voor een deel natuurlijk ook maar gewoon jonge jongens.
De jongens die in of rond Veghel gestationeerd waren, hadden het 'geluk' dat ze in een brief naar hun ouders of hun meisje in het verre Duitsland,
een foto konden meesturen. Gemaakt door Johan in de voormalige bakkerij, nu foto-atelier.
En tenslotte, een stuk minder onschuldig omdat er een dwang aan gekoppeld was: Elke Nederlander werd verplicht
een persoonsbewijs te dragen, voorzien van een recente pasfoto. Nadat de voorraden fotopapier op andere plaatsen waren uitgeput,
was de zaak van Johan van Eerd de enige plek in de omgeving waar je nog pasfoto's kon laten maken (op onderstaande foto een rij wachtende mensen voor de winkel om een pasfoto te laten maken voor een persoonsbewijs).
Enorm waren de omzetten nou ook weer niet (het ging om dubbeltjes en kwartjes),
maar de fotozaak bracht in ieder geval genoeg op om van te leven.
En toen werd het september 1944: Ineens vielen er in de onmiddellijke omgeving van Veghel parachutisten uit de lucht.
Spoedig gevolgd door een onafzienbare colonne militaire voertuigen, die door de Veghelse straten manoeuvreerden, op weg naar -zo bleek later- Arnhem.
Ja, en wat doe je dan als je fotograaf bent, professionele camera's hebt, en ook nog fotorolletjes na 4 jaren van schaarste?
Dan laad je de camera, gaat op pad, en maakt foto's.
Op die manier werd Johan -min of meer toevallig- een belangrijke fotograaf van gebeurtenissen rond operatie 'Market Garden' in de omgeving van Veghel (kijk op hoofdpagina van groetenuitveghel voor een selectie van de bevrijdings-serie van Johan van Eerd).
Heel veel van zijn haarscherpe foto's zijn ook opgenomen in het recente en omvangrijke fotoboek 'Orange is the color of the day', van Peter Hendrikx and Michel De Trez.
"Pikant" gegeven: Een aantal van zijn Airborne foto's werden ook gebruikt in het computer spel "Brothers in Arms,
Hell's Highway"(helaas gebeurde dit zonder toestemming van de erven van Eerd, hetgeen de producent, Gearbox Software uit Dallas, Texas, nog duur is komen te staan.)
Maar niet alle dagen waagde Johan zich op straat; toen een restant van de Duitse troepen zich herpakte, werd Veghel vanuit Eerde onder vuur genomen.
Daarbij diende de toren van de Lambertuskerk als doelwit. En toen werd het in het centrum van Veghel een paar dagen levensgevaarlijk.
De bewoners van de dorpskern (ook de familie van Eerd) vonden een veilige schuilplaats in de kelder onder de splinternieuwe kapel van de zusters Franciscanessen.
Daar hebben ze enkele angstige dagen beleefd, maar bleven zonder verwondingen of anderszins. Maar de huizen zijn in die dagen zwaar onder vuur genomen.
Ook het huis van de familie van Eerd is in die septemberdagen zwaar beschadigd.
Geboren als hij was in een woning die gelegen was in een straat met verder vooral kerkelijke en religieuze gebouwen, werden een twintigtal jaren later foto's van zijn hand over het
"Rijke Roomsche Leven" en hoe dit zijn beslag vond in en rondom Veghel gebruikt in een ander boek, "De Kerk Gaat Uit".
Gedurende zijn hele carriere maakte Johan als hobby ook graag een fotografische inventaris op van alle huizen, en (interessante) gebouwen,
onder andere ook die op het punt stonden onder de slopershamer te verdwijnen. Dit leidde tot een groot arsenaal waardevol archiefmateriaal,
wat na zijn dood door de Erven van Eerd aan de Gemeente Veghel werd geschonken, waar het momenteel verblijft. Kijk voor enkele van zijn foto's en ansichtkaarten bij de menuoptie "Foto's".
Namens de Erven van Eerd hopen wij dat U veel genoegen zult ontlenen aan deze korte, laten we zeggen "bloemlezing" uit het levenswerk van onze Vader, Johan van Eerd. Mogelijk komen er in de toekomst nog aanvullingen op ons verhaal.
Jan van Eerd (Nijmegen),
Francesco van Eerd (Wellington, Nieuw Zeeland)
Mocht u interesse hebben in een foto van Johan van Eerd dan kunt u contact opnemen.
Hieronder volgt op korte termijn een unieke collectie van foto's van de mobilisatie van Veghel en omgeving.
Dit betreft een grote en unieke verzameling foto's van Johan van Eerd van het Nederlansche leger ten tijde van de mobilisatie in Veghel, Zijtaart en Boekel.
De meeste van deze foto's zijn nog nooit gepubliceerd geweest.
Ga met je cursor over de foto's om vergroting te zien (of tik er op met je vinger indien je een touchscreen hebt).
 |
